Organy

INSTRUMENT 

Organy

NAZWA 

Z wł. organo

HISTORIA

Pierwszy instrument mechanizujący zadęcie zbudował prawdopodobnie matematyk Ktesibios w III w. p.n.e. w Aleksandrii. Do regulacji ciśnienia powietrza wykorzystał on zbiornik wodny – stąd nazwa hydraulis (organy wodne). Były one powszechnie stosowane w starożytnym Rzymie. W pierwszych wiekach n.e. zbiornik zastąpiono skórzanymi miechami powietrznymi, tworząc organy pneumatyczne. Z Bizancjum instrument przywędrował do Europy Zachodniej. Początkowo miał zastosowanie wyłącznie świeckie, dopiero w poł. VII w. został wprowadzony do kościołów, zaczęto również używać go jako instrumentu solowego. Ok. XIII w. organy miały już rejestry i klawiaturę podobną do dzisiejszej. Największy rozwój przeżywały w baroku, kiedy wielkie rody budowniczych doprowadziły sztukę organmistrzowską na wyżyny kunsztu. Istotne zmiany konstrukcyjne przeszły w XIX w., kiedy to usprawniono mechanizm powietrzny i sposób operowania manuałami.

BUDOWA 

Składają się z pięciu części: szafy organowej, umieszczonych w niej piszczałek, traktury, stołu gry i systemu doprowadzającego powietrze. Szafa organowa to zewnętrzna obudowa organów. Piszczałki pogrupowane są w głosy według podobieństwa brzmienia. Traktura organowa to układ łączący klawiaturę z wentylami otwierającymi dopływ powietrza do piszczałek. Stół gry to frontowa część instrumentu, na której znajdują się klawiatury (manuały), klawiatura nożna (pedał) i włączniki registrowe, służące do uruchamiania poszczególnych głosów. Organy mogą mieć jeden lub więcej manuałów, w zależności od wielkości instrumentu. Mają zwykle 61 klawiszy. Doprowadzanie powietrza do organów odbywa się poprzez wiatrownice, znajdujące się pod piszczałkami, zaś do wiatrownic jest ono doprowadzane przez miechy, dawniej ręczne, dziś elektryczne.

ODMIANY

Portatyw, pozytyw (małe, przenośne instrumenty historyczne), organy kinowe, organy Hammonda (elektryczne) 

KLUCZ/TRANSP. 

Nie transponują.

TECHNIKA GRY 

Technika jest podobna jak na innych instrumentach klawiszowych, jednak grający musi obsługiwać jednocześnie kilka manuałów i klawiaturę nożną, w miarę potrzeby dodatkowo przełączając głosy (rejestry). Gra na organach wymaga dużej biegłości i koordynacji.

AMBASADOR 

Jan Sebastian Bach (kompozytor i organista)

CIEKAWOSTKA 

Największe organy znajdują się w Atlantic City Convention Hall w New Jersey w USA. Posiadają 7 manuałów, 32000 piszczałek i ważą 150 ton. Instrument został wpisany do Księgi Guinnessa jako największe organy świata oraz jako największy i najgłośniejszy instrument, jaki kiedykolwiek zbudowano. W najniższej oktawie pedał generuje infradźwięki, niesłyszalne dla ucha ludzkiego.

PRZYKŁAD MUZ.

Jan Sebastian Bach – Toccata i fuga d-moll