Orkiestrion

INSTRUMENT 

Orkiestrion  

NAZWA 

Z gr. orchḗstra (miejsce do tańczenia), stąd ang. orchestra (orkiestra)

HISTORIA

Najwcześniejszą automatyczną maszyną orkiestrową był tzw. panharmonikon, wynaleziony w 1805 r. przez J. N. Mälzela. Była to właściwie ogromna pozytywka, zdolna do imitowania dźwięków orkiestry oraz rozmaitych efektów, jak np. wystrzały armatnie. Pomysł skopiował F. W. Kaufmann w 1808 r. Najbardziej zaawansowane technicznie urządzenia powstawały w XIX w, później również z napędem elektrycznym. Z nastaniem XX w. orkiestriony stopniowo traciły popularność na rzecz patefonów i gramofonów, tańszych i wygodniejszych w utrzymaniu.

BUDOWA 

Orkiestriony wyglądem przypominały duży, elegancki mebel. Wewnątrz oszklonej szafy umieszczony był mechanizm wagowy lub sprężynowy, który po wrzuceniu monety poruszał obrotowy walec. Za pomocą kolców umieszczonych na walcu uruchamiane były specjalne młoteczki uderzające o struny, dzwonki, klawisze, bębenki, a niektóre automaty wyposażone były nawet w organy i gitary. Na dole instrumentu znajdowało się pudło rezonansowe. Orkiestriony miały imitować brzmienie całej orkiestry bez udziału wykonawcy. Z zewnątrz były bardzo bogato zdobione, często rzeźbami i witrażami.

ODMIANY

Odmianami orkiestrionu są m.in. organy filharmoniczne (Welte Philharmonie-Orgeln) czy photoplayer do odtwarzania muzyki w kinie niemym.

KLUCZ/TRANSP. 

Instrument mechaniczny – nie dotyczy.

TECHNIKA GRY 

Aby wprawić w ruch maszynę, należało wrzucić monetę lub w inny sposób uruchomić napęd wałka.

AMBASADOR 

Johann Nepomuk Mälzel (konstruktor)

CIEKAWOSTKA 

Ponieważ konstruktor pierwszego orkiestrionu był przyjacielem L. van Beethovena, kompozytor napisał specjalnie na jego instrument utwór Zwycięstwo Wellingtona.

PRZYKŁAD MUZ. 

Orkiestrion Jana Štychy, II poł. XIX w.